Bij de eerste slag wordt de zuiger met een lier (kat) naar boven getrokken. Eenmaal ontkoppeld valt de zuiger naar beneden. Op zijn weg beweegt de vallende cilinder een brandstofpompmechanisme dat er voor zorgt dat een tevoren ingestelde hoeveelheid brandstof op het komvormige slagstuk wordt gespoten.
Nadat de zuiger met toenemende snelheid de uitlaatpoorten is gepasseerd, wordt in het onderste deel van de cilinder bij sterk oplopende temperatuur een (compressie)-druk opgebouwd die van belang is voor de duur van de uiteindelijke heistoot en de piekbelastingen in de paal die er het gevolg van zijn.
Als de zuiger bij het slagstuk is aangekomen, is de temperatuur zo hoog opgelopen dat het mengsel van brandstof en lucht ontbrandt. De ontbranding verloopt explosief. De energie die vrijkomt, komt voor een deel de heistoot ten goede, voor een ander deel de zuiger die als gevolg hiervan omhoog wordt 'geworpen'. Eerstgenoemde komt nagenoeg overeen met het product van zuigergewicht en valhoogte.
Bij de opwaartse beweging passeert de zuiger de uitlaatpoorten en de nog steeds aanwezige overdruk doet de uitlaatgassen ontwijken. Bij het vervolg van de opwaartse beweging maakt de overdruk plaats voor onderdruk ten gevolge waarvan verse lucht voor de volgende heistoot de cilinder wordt binnengezogen. Dan kan de volgende slag plaats vinden. In principe vertoont het dieselblok veel overeenkomst met de tweetakt dieselmotor.
Voordeel van het dieselblok is dat hoe hoger de grondweerstand het valgewicht automatisch hoger opspringt, wat een hogere valhoogte en impactsnelheid geeft. De heienergie varieert dus mee met de grondweerstand. Gevaar hiervan is wel bij het doorheien van een zware laag. Het dieselblok slaat maximaal om door de zware laag te komen. Wanneer de paalpunt door deze laag schiet, leidt dat tot grote trekspanningen in de paal. Een serieus risico voor paalbreuk.
Werking van het dieselblok: 1. afblazen overtollige lucht; 2. brandstofinjectie en compressie; 3. ontbranding; 4. expansie; 5. aanzuiging verse lucht
Voorts is het dieselblok slecht regelbaar, ook al is er de mogelijkheid om de dieselpomp te regelen. De eerste klap is altijd een maximale impact (het zogenaamde ‘katten’ om het dieselblok aan de gang te krijgen), wat juist dan met weinig puntweerstand kan leiden tot trekscheurtjes of breuk van de heipaal.