Haagse toren gebouwd op druk verkeersplein

De 131 meter hoge toren het Strijkijzer verrees centraal op het Rijswijkseplein in Den Haag, direct langs tram- en autoverkeer. Vanaf vloer vier bouwde aannemer Boele & van Eesteren met prefab betonnen elementen. Dit vereenvoudigde de logistiek en versnelde de bouwtijd. Vestia kon zelfs een jaar eerder dan aanvankelijk gepland de wooneenheden verhuren. 

Relevante artikelen

Het Strijkijzer

Haagse toren gebouwd op druk verkeersplein

De 131 meter hoge toren het Strijkijzer verrees centraal op het Rijswijkseplein in Den Haag, direct langs tram- en autoverkeer. Vanaf vloer vier bouwde aannemer Boele & van Eesteren met prefab betonnen elementen. Dit vereenvoudigde de logistiek en versnelde de bouwtijd. Vestia kon zelfs een jaar eerder dan aanvankelijk gepland de wooneenheden verhuren. 

Prefab beton biedt uitkomst voor realisatie stadsicoon

Het Strijkijzer, een woontoren van 42 verdiepingen naar ontwerp van AAA architecten, vormt sinds juni 2007 een icoon in het centrum van Den Haag. De hoogte en de halfopen driehoekige grondvorm maken het gebouw herkenbaar. In 2007 won de toren de Nieuwe Stad Prijs van Den Haag en de internationale gouden Emporis Skyscraper Award.
De twee ondergrondse bouwlagen herbergen een sprinklerinstallatie en een fietsenstalling. Op de begane grond en de eerste drie niveaus bevinden zich een grand café, wasserette en kantoorruimten. De verdiepingen 4 tot en met 40 bieden plaats aan 351 woningen. Hierboven bevindt zich een verdieping met techniek en een restaurant met panoramaterras. Het gebouw kent geen parkeergarage. Bewoners kunnen een eigen plek huren in een nabijgelegen garage.


De toren staat op een driehoekige kavel. De standaardverdieping heeft een L-vorm met afgeronde hoeken. Op zowel de onderste tien verdiepingen als de 26e tot en met de 32e verdieping is deze L-vorm dicht gemaakt, zodat een gesloten driehoek ontstaat. Hier bevinden zich serres van staal en glas. Deze constructies van zes verdiepingen hoog dienen als ontmoetingsplek voor de bewoners.


Fictieve korting door prefabriceren

Verschillende bouwbedrijven beten hun tanden stuk op de opgave. De toren was aanvankelijk volledig ontworpen in tunnelgietbouw. Dit leek een logische keuze vanwege het ontworpen stabiliteitssysteem, waarvan zowel de binnenwanden als gevel deel uit zouden maken. De beperkte bouwruimte en de drukke locatie spraken echter in het nadeel van gietbouw.
“Wij stelden, na overleg met hoofdconstructeur Corsmit Raadgevend Ingenieursbureau en prefab constructeur Aveco de Bondt, voor om de betonconstructie vanaf vloer 4 geprefabriceerd uit te voeren”, zegt Johan Ouwehand, uitvoerder namens aannemer Boele & van Eesteren. “Het bouwen van de 36 verdiepingen in prefab vereenvoudigde de logistiek en stuwde het bouwtempo omhoog, waardoor Vestia uiteindelijk zelfs een jaar eerder kon huren. Door onder geconditioneerde omstandigheden te bekisten, wapenen en ontkisten kon bovendien de kwaliteit beter worden gewaarborgd.”

Het voorstel van Boele & van Eesteren resulteerde in een fictieve korting op de aanneemsom. De aannemer, die leerde van hoogbouw in prefab onder andere bij de Spazia torens in Zoetermeer, volgde een nauwkeurige planning. Ouwehand zegt: “Wij hanteerden een zesdaagse werkweek en tweeploegendienst, waardoor van zes uur 's ochtends tot tien uur 's avonds gebouwd werd. Hoewel er alleen tussen vijf en acht uur 's ochtends bevoorraad mocht worden, kregen we het voor elkaar om elke drie dagen een nieuwe woonlaag cascoklaar uit te voeren, oftewel twee verdiepingen per week.” 

Veilig werken

Het woongebouw verrees centraal op het drukke Rijswijkseplein, omsloten door auto- en tramverkeer. De beschikbare bouw- en opslagruimte was met 700 vierkante meter erg beperkt. De Rijswijkseweg, die open bleef, en de trambaan kregen een tijdelijke overkluizing om de eventuele negatieve gevolgen van kleine vallende voorwerpen te minimaliseren. Boele & Van Eesteren gebruikte het nabijgelegen Sigmagebouw als bouwkeet.

“De logistiek vormde een behoorlijke uitdaging”, zegt Ouwehand. “Aan een zijde was de weg tijdelijk afgesloten voor verkeer. Op deze plek, waar ook twee vrachtwagens konden parkeren, voerden we het materiaal aan. Om het materiaal op hoogte te krijgen gebruikten we een torenkraan, die aan de schuine zijde van het grondvlak stond. Alle te hijsen prefab betonelementen werden extra geborgd. Bij het hijsen van elementen direct grenzend aan de trambaan moesten we soms het tramverkeer tijdelijk stil leggen.” 

Elke verdieping telt zo’n zeventig prefab betonnen elementen waarvan er niet twee gelijk zijn. Just-in-time levering is daardoor erg belangrijk. “Door om de vijf lagen een watervaste laag aan te brengen konden we vrij snel na het plaatsen van de elementen beginnen met de afbouw in de toren”, zegt Ouwehands. “We gebruikten vervolgens hefsteigers om isolatie, kozijnen en metalen golfplaten te bevestigen aan de prefab gevelpanelen.” 

Gunstige bruto / nettoverhouding

De constructie is onderheid met 252 voorgespannen palen van 450 bij 450 mm met een paalpuntniveau 22 meter beneden NAP. De keuze viel op betonnen heipalen vanwege de gunstige verhouding tussen kosten en draagvermogen per paal, en doordat er met een hogere paalstijfheid kon worden gerekend vanwege de voorspanning. 


​Zowel de gevelwanden als de woningscheidende wanden, schachtwanden, binnenwanden en overige verticale elementen spelen een rol bij de stabilisering van het gebouw. Dit komt de benutting van de constructie ten goede, waarmee de bruto/nettoverhouding voor opdrachtgever Vestia gunstiger uitviel. Om de aanpasbaarheid van de plattegronden zo groot mogelijk te maken, zijn de woningscheidende wanden voorzien van sparingen. Hierdoor kan in een later stadium de woninggrootte aangepast worden aan de marktvraag. 

Uitzonderlijk

“In de woningvloeren zijn in de fabriek diverse leidingen aangebracht voor bijvoorbeeld sprinklers, luchtverversing, elektriciteit en riolering”, zegt Ouwehand. “Op de bouwplaats koppelden we de leidingen aan elkaar, onder andere door moffen aan elkaar te smelten. Dit in tegenstelling tot de kantoren, waar het leidingwerk in de verlaagde plafonds is aangebracht.” De bovenste drie lagen zijn een combinatie van prefab beton, staalbouw en in het werk gestort beton. Onderin de toren wordt gewerkt met een combinatie van betonsterktes B85 en B65, wat voor prefab vrij uitzonderlijk is. 

Slimme voegen

De prefab betonnen elementen werden vanuit drie fabrieken aangeleverd. Hurks Beton en Oosthoek Kemper produceerden het grootste deel van de elementen en monteerden het casco. De betonnen wandelementen kregen een vertanding, wat de onderlinge verankering ten goede kwam. De horizontale voegen zijn niet aangegoten, maar volgepompt met een voor dit project speciaal beproefde, extra sterke mortel met een zwelmiddel. Deze methodiek kwam de bouwsnelheid ten goede, omdat de bouwknopen sneller gereed kwamen. Onderpompte mortel kan zorgvuldig worden aangebracht en blijft in de voeg staan. Gietmortel is daarentegen bij verwerking vrij dun en reageert gevoelig op luchtinsluitingen en niet goed functionerende voegen. 


Om te onderzoeken of de hoogwaardige mortel zou voldoen in combinatie met de betonsterkteklasse B85 van de aansluitende prefabbeton, werden vooraf allerlei proeven verricht op advies van Hurks Delphi Engineering. Uit de onderzoeken bleek dat de K70 mortel na 7 dagen een gewenste kubusdruksterkte had van 70 N/mm2 en dat de verwerkbaarheid van de pasta-achtige mortel voldeed om een hoge vullingsgraad te bereiken. Tevens bleek uit de proeven dat de rekenregels voor mortelvoegen op druk belast ook voor sterkteklasse B85 kunnen worden toegepast, terwijl de toen geldende voorschriften betrekking hadden op een sterkteklasse van ten hoogste B65. 


​Mede door het vele denk- en regelwerk dat aan de bouw vooraf ging en de intensieve samenwerking, vonden er geen noemenswaardige problemen en vertragingen plaats tijdens de bouw. De vele inspanningen mochten baten. Er verrees een markante toren in Den Haag. Boele & van Eesteren en haar bouwpartners kunnen met trots terugkijken op een bijzonder project.

Projectgegevens 

Locatie: Den Haag, Rijswijkseplein
Architect: AAA architecten
Hoofdonstructeur: Corsmit Raadgevend Ingenieursbureau
Prefab constructeur: Aveco de Bondt
Betonproducent: Hurks Beton, Oosthoek Kemper
Aannemer: Boele & van Eesteren
Bruto vloeroppervlak: 30.450 vierkante meter
Pro prefab: snel bouwen, kwaliteitsbeheersing
Uitdaging: zeer beperkte bouwlocatie met trambaan erlangs